Славуты беларускі мастак Валенцій Ваньковіч нарадзіўся 12 мая 1800 года ў шляхецкай сям'і ў маёнтку Калюжыца Ігуменскага павета Мінскай губерні (цяпер – Бярэзінскі раён Мінскай вобласці). Бацька будучага мастака, Мельхіёр Ваньковіч, быў кіраўніком дваранства Ігуменскага павета і старшынёй Ігуменскага павятовага суда. У 1805 годзе Мельхіёр Ваньковіч быў абраны на пасаду суддзі ў Мінску, і сям'я пераехала ў радавы маёнтак Сляпянка, якое знаходзілася непадалёк ад горада (цяпер – у межах Мінска).

Першым месцам вучобы Валенція Ваньковіча, у 1811–1817 гадах, стаў Полацкі езуіцкі калегіум – адна з лепшых навучальных устаноў, створаных езуітамі на землях Рэчы Паспалітай яшчэ ў XVI стагоддзі, а ў 1812 годзе ўказам імператара Аляксандра I ператворанае ў акадэмію і нададзенае правамі ўніверсітэта. Полацкая акадэмія прапаноўвала шырокую праграму адукацыі, у тым ліку – мастацкай: тут навучалі малюнку, жывапісу, скульптуры. Лічыцца, што менавіта ў Полацку Ваньковічам было прынята рашэнне стаць мастаком.

У 1818 годзе Ваньковіч паступіў на факультэт літаратуры і вольных мастацтваў Віленскага ўніверсітэта. Яго галоўным настаўнікам стаў прафесар жывапісу і малюнка Ян Рустэм. Сам захоплены партрэтыст, ён спрыяў развіццю цікавасці маладога мастака да гэтага жанру. У 1820 годзе Ваньковіч удзельнічаў у першай універсітэцкай выставе, разам з копіямі прадставіўшы і творчыя працы. На выставе таксама былі падведзены вынікі конкурсу на малюнак «Філактэт з Неапталемам на востраве Лемнас», абвешчанага за месяц да яе адкрыцця. Малюнак Ваньковіча быў удастоены першай прэміі.

Сапраўдным падарункам лёсу ў жыцці мастака стала знаёмства і сяброўства з Адамам Міцкевічам, Томашам Занам, Антоніем Адынцам, Францішкам Малеўскім – таварышамі па ўніверсітэце, членамі студэнцкіх таварыстваў філаматаў і філарэтаў, якія ўзніклі па ініцыятыве студэнтаў як агульнаадукацыйныя. У пачатку 1820-х гадоў Ваньковіч стварыў маляваныя партрэты сяброў, у якіх адчуваецца ўнутраная сувязь, якая аб'ядноўвае мастака з яго мадэлямі. Акрамя таго, з віленскага перыяду адной з асноўных ліній у творчасці Ваньковіча становіцца выява людзей, якія прысвяцілі сябе мастацтву.

У 1824 годзе за выдатныя поспехі кіраўніцтва Віленскага ўніверсітэта накіравала Валенція Ваньковіча на вучобу ў Імператарскую Акадэмію мастацтваў у Санкт-Пецярбургу «для далейшага ўдасканалення ў жывапісе і малюнку». За прадстаўленую універсітэтам стыпендыю ён абавязваецца штогод дасылаць для універсітэцкай галерэі копіі «знакамітых карцін» і «выслужыць у ведамстве універсітэта не менш за шэсць гадоў» па вяртанні з Пецярбурга. З 1825 года Ваньковіч прыступіў да заняткаў пад кіраўніцтвам вядомых майстроў акадэмічнага жывапісу Аляксея Ягорава, Васіля Шабуева і Аляксандра Іванова. Аб паспяховым праходжанні курса сведчаць узнагароды, атрыманыя мастаком: малая сярэбраны медаль у 1825 годзе, вялікая сярэбраная – у 1826, а ў 1827 годзе – малая залатая медаль за гістарычную кампазіцыю «Подзвіг маладога кіяўляніна падчас аблогі Кіева печанегамі ў 968 годзе».

У Пецярбургу Ваньковіч умацаваў рэпутацыю партрэтыста, стаўшы вядомым у культурных колах сталіцы. Прычым, калі навучальныя работы выконваліся мастаком у ключы акадэмічнага мастацтва, то ў партрэтах ён паказвае сябе прыхільнікам іншай, перадавой маляўнічай сістэмы – рамантызму. Сярод лепшых партрэтных твораў мастака гэтага часу –«Партрэт Адама Міцкевіча на скале Аю-Даг» (1828), які з'яўляецца галоўным, праграмным творам мастака, дзе партрэтнасць спалучаецца з персаніфікацыяй натхнення і рамантычнага ўзвышша.

За чатыры гады вучобы ў Акадэміі мастацтваў Валенцій Ваньковіч пазнаёміўся з выбітнымі дзеячамі рускай культуры: Аляксандрам Пушкіным, Васілём Жукоўскім, Пятром Вяземскім; ажаніўся і стаў бацькам; дамогся поспехаў у творчасці і перажыў горкае расчараванне, калі Віленскі ўніверсітэт не вылучыў фінансаванне для камандзіравання яго ў Італію для працягу навучання.

У 1829 годзе мастак вярнуўся на радзіму. У яго дзве майстэрні – у сядзібе Малая Сляпянка і ў Мінску, дзе ён працаваў разам з сябрам Чэславам Манюшкам, які пазней успамінаў: «Узаемна падахвочваючы сябе, мы бавілі час прыемна і карысна». Мінскі перыяд творчасці Ваньковіча быў надзвычай плённым. У Мінску мастак напісаў шматлікія партрэты родных і блізкіх, сяброў, суседзяў: бацькі, маці, сястры Станіславы Хорноўскай, брата Караля, жонкі Анелі з дзецьмі, дзядзькі Антонія Гарэцкага, партрэты сям'і Пясецкіх, сям'і Тавяньскіх, Войцеха Пуслоўскага і іншыя.

За партрэты, «пісаныя з натуры», Савет Акадэміі мастацтваў 21 верасня 1832 года ўдастоіў Валенція Ваньковіча звання «прызначанага», прапанаваўшы на званне акадэміка напісаць «сямейную сцэну» з фігурамі «ў натуральную велічыню», выбраўшы сюжэт па сваім меркаванні. Аб напісанні такога твора інфармацыі няма, як няма і дакументаў, якія пацвярджаюць прысваенне Ваньковічу звання сапраўднага члена Акадэміі мастацтваў.

У апошняе дзесяцігоддзе свайго жыцця Ваньковіч стварыў шэраг гістарычных палотнаў, натхнёных асобай Напалеона Банапарта: «Напалеон ля вогнішча», «Напалеон над разарванай картай Еўропы», «Напалеон на востраве святой Алены» і іншыя.
Складаная палітычная абстаноўка пасля паўстання 1830–1831 гадоў, з аднаго боку, і жаданне ўбачыць выдатныя помнікі еўрапейскага мастацтва, з другога, заахвоцілі Ваньковіча ў 1839 годзе адправіцца ў падарожжа ў Заходнюю Еўропу. 15 верасня 1841 года Валенцій Ваньковіч прыехаў у Парыж, дзе спыніўся ў доме свайго сябра паэта Адама Міцкевіча. Нягледзячы на прагрэсуючую хваробу (сухоты), ён працягваў напружана працаваць. 12 мая 1842 г., прадыктаваўшы Адаму Міцкевічу завяшчанне, мастак памёр. Пахавалі Валенція Ваньковіча ў Парыжы на Манмартрскіх могілках Сэн-Дэні.

У фондах Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі захаваліся шматлікія дакументы, звязаныя з гісторыяй роду Ваньковічаў. На выставе дэманструюцца дакументы за 1800–1896 гг., сярод якіх запісы аб нараджэнні і смерці Валенція Ваньковіча, матэрыялы Мінскага губернскага дваранскага дэпутацкага сходу аб дваранскім паходжанні роду Ваньковічаў, звесткі аб зямельных уладаннях Ваньковічаў і розных прадстаўніках гэтага роду.

Крыніцы:

Гісторыя беларускага мастацтва: У 6 т. / рэдкал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. – Т. 3: Канец XVIII – пачатак XX ст.; рэд. тома Л.М. Дробаў, П.А. Карнач. – Мінск: Навука і тэхніка, 1989.

Дробаў, Л.М. Беларускія мастакі XIX стагоддзя / Л.М. Дробаў. – Мінск: Беларусь, 1971.

Дробов, Л.Н. Живопись Белоруссии XIX-начала XX в. – Минск, 1974.

Карповіч, Т.А. Культурнае жыццё Мінска І-й паловы XIX стагоддзя / Т.А. Карповіч. – Мінск : Рыфтур, 2007.

НИАБ. – Ф. 142. – Оп. 2. – Д. 497. Дело о представлении минским уездным предводителем дворянства завещания умершего в Париже помещика им. Слепянка Минского у. В. Ваньковича для засвидетельствования. 1844–1848.

НИАБ. – Ф. 937. – Оп. 4. – Д. 63. Копии и выписки из книг Березинского прихода. 1800–1838.

Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк – Гімн / Рэдкал.: Б.І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; маст. Э.Э. Жакевіч. – Мн. : БелЭн, 1994.