Мінскі Настаўніцкі Інстытут: да 110-годдзя з дня заснавання

Мінскі настаўніцкі інстытут быў створаны 1 (14) ліпеня 1914 года, паводле загада Міністэрства народнай адукацыі, як педагагічная навучальная установа, якая рыхтавала настаўнікаў для вышэйшых пачатковых вучылішч. Інстытут непасрэдна падпарадкоўваўся папячыцелю Віленскай навучальнай акругі. Першым дырэктарам інстытута быў прызначаны Д. Сцяпура, які да гэтага быў дырэктарам Рагачоўскай настаўніцкай семінарыі. Ён узначальваў Мінскі настаўніцкі інстытут з 1 ліпеня 1914 да 10 сакавіка 1918 года. 21 лістапада 1914 года адбылося ўрачыстае адкрыццё Мінскага настаўніцкага інстытута. У мерапрыемстве прынялі ўдзел дырэктар інстытута Д. Сцяпура, мінскі губернатар А. Гірс, віцэ-губернатар М. Чаныкаеў, начальнік Мінскай ваеннай акругі барон Раўш фон Траўбенберг, епіскап мінскі і тураўскі Мітрафан, епіскап слуцкі Феафілакт і іншыя.

Изображение
Справа аб службе дырэктара Мінскага настаўніцкага інстытута Д. Сцяпуры. 1914–1917 год
 
Изображение
Рэпартаж з урачыстага адкрыцця Мінскага настаўніцкага інстытута 21 лістапада 1914 г. Тыпаграфскі адбітак

 

Тэрмін навучання ў інстытуце складаў 3 гады. У яго прымаліся асобы мужчынскага полу праваслаўнага веравызнання, якія мелі не менш за 2 гады стажу настаўніцкай працы. Інстытут утрымліваўся за кошт дзяржавы. У склад педагагічнай рады інстытута ў розны час уваходзілі У. Ігнатоўскі, К. Кудзін, М. Гамолка, З. Полазаў, Я. Каранеўскі, В. Андэрсан, М. Байкоў, В. Іваноўскі, Я. Карскі, А. Неканда-Трэпка, Ч. Родзевіч, Б. Тарашкевіч і іншыя. Навучальныя праграмы інстытута арыентаваліся на ўзровень сярэдняй школы. Педагагічныя дысцыпліны, багаслоўскі курс, гісторыя і літаратура выкладаліся па праграмах, набліжаных да ўзроўню вышэйшай школы.

Першапачаткова Мінскі настаўніцкі інстытут быў размешчаны ў прыватным двухпавярховым мураваным будынку Ш. Бярковіча, які знаходзіўся на рагу Захар’еўскай і Садовай вуліц, дзе перад гэтым знаходзілася 3-е Мінскае чатырохкласнае гарадское вучылішча. Мінская гарадская ўправа вылучыла для размяшчэння інстытута зямельны пляц у цэнтральнай частцы горада. Адначасова быў распрацаваны і зацвержаны праект пабудовы адмысловага будынка, у якім планавалася размясціць гэты інстытут, але гэтым планам перашкодзілі падзеі Першай сусветнай вайны.

Изображение
Мураваны дом Ш. Берковіча на рагу Захар’еўскай і Садовай вуліц, дзе ў 1914–1915 гадах знаходзіўся Мінскі настаўніцкі інстытут
 
 

Изображение

Забудова Садовай вуліцы ў Мінску. Пачатак ХХ ст. Злева будынак Мінскага настаўніцкага інстытута

 

У верасні 1915 года Мінскі настаўніцкі інстытут быў эвакуіраваны ў горад Яраслаўль. У Яраслаўлі інстытут першапачаткова быў размяшчаны ў будынку М. Лібкен на Духаўскай вуліцы, а з 5 ліпеня 1916 г. ён знаходзіўся ў доме В. Нявінскай на рагу Раманаўскай і Любімскай вуліц.

У эвакуацыі навучальнаму працэсу перашкаджалі масавая мабілізацыя студэнтаў, кватэрная неўладкаванасць і адсутнасць неабходных сродкаў. Паступова навучальны працэс быў наладжаны. У 1916 годзе ў інстытуце пачалі факультатыўна выкладацца замежныя мовы і былі створаны аднагадовыя педагагічныя курсы для падрыхтоўкі настаўнікаў вышэйшых пачатковых вучылішчаў. На гэтыя курсы прымаліся дзяўчаты, пераважна бежанкі з Беларусі.

Изображение
Справа аб службе штатнага ўрача Мінскага настаўніцкага інстытута У. Гедройца-Юрагі. 1914–1917 гады
 
Падчас знаходжання ў Яраслаўлі Мінскі настаўніцкі інстытут стаў цэнтрам нацыянальнага руху беларускіх бежанцаў. Восенню 1915 года па ініцыятыве У. Ігнатоўскага тут была створана арганізацыя “Наш край”. У 1916 годзе, дзякуючы намаганням супрацоўнікаў інстытута, была арганізавана Яраслаўская беларуская рада. Пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 года выкладчыкі і навучэнцы інстытута актыўна ўдзельнічалі ў грамадска-палітычным жыцці Яраслаўля. У маі 1917 года ў інстытуце была створана арганізацыя “Маладая Беларусь”. Пасля скасавання абмежаванняў ў правах на адукацыю Мінскі настаўніцкі інстытут ператварыўся ў навучальную ўстанову змешанага тыпу, куды прымалі асоб абодвух палоў, была ўведзена спецыялізацыя ў падрыхтоўцы настаўнікаў. У праграму навучання былі ўключаны такія новыя дысцыпліны, як палітэканомія, сацыялогія і інш. Выпускнікі інстытута мелі права паступаць ва ўніверсітэты.

У 1917–1918 навучальным годзе пры Інстытуце было створана узорнае вышэйшае пачатковае вучылішча.

Изображение
Студэнт Мінскага педагагічнага інстытута Аляксандр Бранкевіч разам з жонкай Марыяй. Мінск. 1918–1919 гады
 
У жніўні 1918 года інстытут атрымаў дазвол  на рээвакуацыю ў Мінск. Першапачаткова адміністрацыя Мінскага настаўніцкага інстытута знаходзілася ў прыватным доме на вуліцы Старажоўскай, 1 потым інстытут арандаваў прыватны будынак Чудзіновіча. Пасля вяртання ў Мінск у навучальную праграму інстытута былі ўведзены новыя дысцыпліны: беларуская мова і літаратура, гісторыя беларускай мовы і літаратуры, гісторыя і геаграфія Беларусі і інш. У поўным аб’ёме выкладаліся нямецкая, французская і англійская мовы. Навучанне ў інстытуце было бясплатным, пры ім дзейнічала ўзорная школа. У канцы 1918 года пасля доўгіх перамоў з Наркаматам асветы РСФСР, дзякуючы намаганням У. Ігнатоўскага, Мінскі настаўніцкі інстытут атрымаў дазвол на рэарганізацыю ў вышэйшую навучальную ўстанову. 30 снежня 1918 года на яго базе быў створаны Мінскі педагагічны інстытут. 28 красавіка 1919 г. Мінску педагагічны інстытут быў размешчаны ў будынку былога Мінскага рэальнага вучылішча на Захар’еўскай вуліцы (дом № 107).
 
Изображение
Будынак былога Мінскага рэальнага вучылішча, у якім у 1919 г. быў размешчаны Мінскі педагагічны інстытут.
 

Мінскі педагагічны інстытут з’яўляўся вышэйшай навучальнай установай, якая рыхтавала настаўнікаў сярэдніх школ. Тэрмін навучання ў інстытуце складаў 4 гады. У інстытуце існавалі літаратурна-мастацкі, сацыяльна-гістарычны, прыродазнаўчы, геаграфічны, фізіка-хімічны і фізіка-матэматычны факультэты. У ім навучалася каля 150 студэнтаў. Інстытут меў фізічны і педагагічны кабінеты, хімічную лабараторыю і бібліятэку, якая налічвала каля 5 тысяч тамоў. У карыстанне інстытуту быў перададзены былы Мінскі гарадскі музей. За інстытутам ва ўрочышчы Антонаўка быў замацаваны фальварак, дзе існавалі агранамічныя, батанічныя, заалагічныя лабараторыі, біялагічны кабінет, доследнае сельскагаспадарчае поле, ферма, метэаралагічная станцыя і інш. У навучальным працэсе асноўная ўвага надавалася педагагічным дысцыплінам.

На працягу 1919–1920 навучальнага года выкладанне ў інстытуце паступова пераводзілася на беларускую мову. Адбылася рэарганізацыя факультэтаў. У 1920 годзе інстытут быў пераведзены ў будынак былой Мінскай праваслаўнай духоўнай семінарыі (сучасны будынак Мінскага ваеннага сувораўскага вучылішча на вуліцы Багдановіча ў Мінску). Пры інстытуце была створана аспірантура, а таксама спецыяльная камісія па выпрацоўцы беларускай навуковай тэрміналогіі. Інстытуту была падпарадкавана Мінская балотная доследная станцыя. Інстытут заклаў падмурак для арганізацыі пачатковай і сярэдняй школьнай адукацыі ў Беларусі, настаўніцкіх курсаў, распачаў працу па выданні школьных падручнікаў на беларускай мове. У жніўні 1920 года Мінскі педагагічны інстытут быў рэфармаваны ў Мінскі інстытут народнай адукацыі.

Изображение
Будынак былой Мінскай праваслаўнай духоўнай семінарыі, у які ў 1920 годзе быў пераведзены Мінскі педагагічны інстытут

 

У Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі захоўваецца значная колькасць дакументаў, звязаных з гісторыяй стварэння і дзейнасці Мінскага настаўніцкага інстытута за 1914–1919 гады, а таксама матэрыялы аб яго рэарганізацыі ў вышэйшую навучальную ўстанову. У архіве на захаванні маецца асобны фонд “Мінскі настаўніцкі інстытут” (Ф. 478), які налічвае 349 спраў: пратаколы пасяджэнняў педагагічнай рады інстытута, асабовыя справы студэнтаў і выкладчыкаў інстытута, справаздачы аб стане інстытута, матэрыялы аб дзейнасці педагагічных курсаў, а таксама іншыя матэрыялы навуковага і гаспадарчага характару.

 

Крыніцы:

Ляхоўскі У. Мінскі настаўніцкі інстытут; Мінскі беларускі педагагічны інстытут // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі.: У 6 т. Т. 5. Мінск, 1999. С. 183, 189–191.

Ляхоўскі У. В. Прадвеснік Адраджэння // Адукацыя і выхаванне. 1994. № 11.

Новик Е. К. Формирование кадров народного образования Белоруссии (1917–1941 гг.). Минск, 1981.

Шыбека З. В., Шыбека С. Ф. Мінск: Старонкі жыцця дарэвалюцыйнага горада. Мн., 1994.

Аўтары-складальнікі: 
У.М. Дзянісаў
Год выставы: 
2024