Аддзел старажытных актаў — унікальная структурная адзінка ва ўсёй архіўнай галіне Беларусі. Асноўным накірункам працы аддзела з’яўляецца стварэнне навукова-даведачнага апарату да судовых актавых кніг XVI–XVII стагоддзяў, які ўключае ў сябе прачытанне актавай кнігі, афармленне загалоўка да кожнага дакумента (унутраны вопіс), складанне асабовага і геаграфічнага паказальнікаў, тэрміналагічнага слоўніка. Супрацоўнікі аддзела валодаюць навыкамі расчыткі старадаўняга пісьма дакументаў XIV–XVIII стагоддзяў з рознымі палеаграфічнымі асаблівасцямі на старабеларускай і старапольскай мовах. Пергаменты, актавыя кнігі судоў Вялікага Княства Літоўскага, дакументы з фонду князёў Радзівілаў, Метрыка Вялікага Княства Літоўскага — гістарычныя пісьмовыя крыніцы, з якімі штодня працуюць у аддзеле.

Гісторыя заснавання аддзела бярэ пачатак з 1963 года, калі ў новую структуру Цэнтральнага дзяржаўнага гістарычнага архіва БССР у г. Мінску ўвайшоў і аддзел старажытных актаў. Неабходнасць спецыяльнага аддзела па вывучэнні старажытных дакументаў, стварэнні і ўдасканаленні вопісаў да іх была відавочнай. У грамадскасці ўзрастала цікавасць да старажытнай гісторыі роднага краю, павялічвалася колькасць запытаў ад грамадскіх і дзяржаўных устаноў аб часе заснавання і гісторыі розных населеных пунктаў. Новая гісторыя аддзела распачалася з 1990 года. На сённяшні дзень у ім працуюць 8 супрацоўнікаў.

За перыяд існавання аддзела былі складзены ўнутраныя вопісы да 75 актавых кніг судовых устаноў другой паловы XVI і пачатку XVII стагоддзяў. Некаторыя з гэтых фаліянтаў маюць больш за тысячу старонак. Гэта кнігі гродскіх, земскіх, падкаморскіх судоў Берасцейскага, Віцебскага, Менскага ваяводстваў, Ашмянскага, Гарадзенскага, Слонімскага паветаў, а таксама магістратаў гарадоў Менска і Магілёва. Распрацоўваюцца таксама актавыя кнігі Віленскага гродскага суда 1593–1594 гадоў, копіі якіх перададзены з Расійскага дзяржаўнага архіва старажытных актаў (КМФ-32), Слуцкага замкавага суда за 1686–1689 гады.

У аддзеле існуюць і іншыя накірункі працы: удакладнены загалоўкі да мікрафільма «Літоўская метрыка» (КМФ-18) і ўключаны ў вопіс 77 спраў Метрыкі, якія не ўвайшлі ў «Описание…» С. Л. Пташыцкага; складзены вопіс на мікрафішы дакументаў, якія паступілі з Дзяржаўнага гістарычнага архіва Літвы «Калекцыя мікрафільмаў інвентароў архіва Скарбавай камісіі ВКЛ і архіва Гродзенскай казённай палаты» (КМФ-19), а таксама ўнутраны вопіс да актавай кнігі Віленскага ваяводскага суда за 1553–1557 гады. (Кніга запісаў № 34 Літоўскай метрыкі); падрыхтавана да выдання Кніга запісаў № 44 Метрыкі за 1559–1566 гады; складзены навукова-даведачны апарат да вопісаў № 8 і № 12 фонду «Радзівілы, князі», якія ўключаюць у сябе комплекс дакументаў фамільных родаў Гагенцолернаў і каралеўскай сям’і Сабескіх, напісаных на шматлікіх еўрапейскіх мовах. Праводзіцца паслядоўнае апісанне пергаментных дакументаў. Выконваюцца генеалагічныя і тэматычныя запыты. Супрацоўнікі аддзела ўдзельнічаюць у міжнародных навукова-практычных і краязнаўчых канферэнцыях, публікуюць навуковыя і навукова-папулярныя артыкулы ў розных выданнях, у тым ліку ў архіўным штогодніку «Архіварыус».

У 2012 годзе ў выніку супрацоўніцтва з выдавецтвам «Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі» пабачыў свет зборнік дакументаў «Тастаменты шляхты і мяшчан Беларусі другой паловы XVI ст. (з актавых кніг Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі)». Гэтае ўнікальнае выданне пісьмовых гістарычных крыніц атрымала шырокае прызнанне сярод беларускіх і замежных навукоўцаў і дыплом ІІ ступені ў 52-м Нацыянальным конкурсе «Мастацтва кнігі – 2013». У цяперашні час рыхтуецца другая частка зборніка па дакументах актавых кніг Гарадзенскага павета другой паловы XVI стагоддзя.

У перспектыве аддзелам будзе працягвацца праца па распрацоўцы судовых актавых кніг XVII стагоддзя, выяўленні пергаментных рукапісаў, публікацыі найбольш значных дакументаў па гісторыі Беларусі.

В. У. Бабкова,
загадчык аддзела старажытных актаў

---

Аддзел забеспячэння захаванасці дакументаў і фондаў
Аддзел навуковага выкарыстання дакументаў і інфармацыі
Бібліятэка
Чытальная зала
Аддзел публікацыі дакументаў
Аддзел інфармацыйна-пошукавых сістэм
Аддзел старажытных актаў
Аддзел аўтаматызаваных архіўных тэхналогій
Бухгалтэрыя, інжынерна-тэхнічнае і дакументацыйнае забеспячэнне архіва

---

Фотахроніка архіва

---

Кніга водгукаў і прапаноў чытальнай залы
Цэнтральнага дзяржаўнага гістарычнага архіва БССР у Мінску.
1948–1974 гг.

---

Пры падрыхтоўцы выставы былі выкарыстаны матэрыялы Беларускага дзяржаўнага архіва кінафотафонадакументаў.